Melatonin'e Bilimsel Bakış #Uyku

Bir makale üzerinden melatonin ve etkilerini anlatmak istiyorum.

Melatonin bir hormon olarak insan bedeninde uyku ve uyanıklık arasındaki düzeni sağlar. Beynin ortasından salgılanır. Epifiz denilen bölgeden. Bu uyku ve uyanıklık düzeni yani insan bedeninin sirkadyen ritmi başlı başına bir dengenin ilk adımıdır. Bu denge içinde sizin kan basıncınız, stres faktörleriniz ve bazı ağrı bozukluklarını da taşımaktadır.

İnsan bedeni için uyku hormonu

Çalışma koşulları dünya genelinde farklılıklar gösterirken, biz insanların uyku düzenini bozacak çalışma koşulları içindeki değerlendirmesini tariflemek istiyorum.

Shift düzeni ile yapılan ve hemşirelerin takip edildiği bir çalışmadan bahsedeceğim (1).

Haghighi ve arkadaşları (1) tarafından gerçekleştirilen ve döngüzel düzende yani shift şeklinde vardiyaları bulunan hemşirelerin takip edildiği bir çalışmadan bahsedeceğiz. Çift kör ve plasebo kontrollü gerçekleştirilen bu çalışmada, yatmadan 30 dakika önce 5 mg melatonin alan kişilerin;

• Uyumaya geçiş süreler
• Uyanma sayıları
• Uyku süreleri

karşılaştırılmıştır. Gece çalışması yapan bireylerde toparlanma durumu araştırılmıştır. Bu çalışmada shift şeklinde çalışan 86 kişi değerlendirilmiştir. Ortalama yaşları 30 olan ve %80'i kadınlardan oluşan bu çalışmada saptanan sonuçları sıralamak gerekirse:

• Uyku başlangıcındaki gecikme süreleri; normal döneme göre melatonin alanlarda anlamlı ölçüde daha kısa bulunmuş.
• Normal uyku süresi 450 dakikalarda iken melatonin alan bireylerde bu süre ortalama 392 dakika ve plasebo alan bireylerde bu süre 372 dakika olarak ölçülmüştür. Gruplar arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. 
• Uyanma sayısı üzerine yapılan karşılaştırmalarda ise her grup için bu sayı ortalama 5.1 olarak bulunmuş ve fark gözlenmemiştir.
• Ancak katılımcıların 1 gecelik melatonin kullanması plasabe grubuna göre uykuya dalmayı kolaylaştırmış ve uyku kalitesini anlamlı ölçüde yükseltmiştir.

 Not: ilgili tabloya ulaşmak için tıklayınız.

Shift döngüsü içinde çalışmak bireylerin uyku ve uyanıklık dönemini değiştiren bir durum olduğu için normal bir çalışma düzenine göre uyku kalitesini etkilemektedir. Bu konu üzerine yapılan bir başka çalışma ise Liira ve arkadaşlarının çalışmasıdır (2). Bu çalışma yayınlanmış randomize kontrollü çalışmalardaki farmakolojik ajanların karşılaştırılması şeklinde gerçekleştirilmiştir. 15 farklı çalışmanın incelendiği bu çalışmada, 718 katılımcı üzerinde analizler yapılmıştır. 

Bu çalışmalar temelde iki farklı madde üzerinde yoğunlaşmıştır. İlk olarak normal beden içinde yer alan melatonin ve ikinci olarak hipnotik etkileri ile uyku problemlerinde kullanılan diğer ilaçlar üzerinde araştırmalar yapılmıştır.

Çalışmanın sonucunda 1 ile 10 mg arasında değişen dozlarda kullanılan melatonin için alımı sonrasında shift şeklinde çalışanlarda gün içi uyumayı arttırdığı, ancak dozlar arasında yanıt farkı olmadığı gözlenmiştir. 

Farmakolojik ajanlar üzeirne yapılan karşılaştırmada ise uyanıklık süresini uzattığı, psikomotor destek sağladığı görülmüştür. Bu karşılaştırmalar, melatonin kullanımın uyku süresi üzerine etkisi olduğunu göstermiş ancak diğer parametreler üstüne etkisini tam gösterememiştir. 

Wright ve arkadaşları taraından gerçekleştirilen ve melatonin'in etkisi ve nöropsikolojik durumu üzerine yapılan araştırma (3); çift kör olarak gerçekleştirilmiştir. Plasebo kontrol grubu ve tedavi grubuna 3 gece ardışık olarak 5 mg melatonin kullanımı gerçekleştirilmiş ve uyku kalitesi, yorgunluk, uyku süresi üzerine ölçümler yapılmıştır. Çalışmaya katılan 15 acil servis doktorunun 12'si erkekti.

Ardışık günler üzerine yapılan karşılaştırmada; 

• 1. gün: Melatonin grubunun uykuya dalış süresi plasebo grubundan uzun sürdü. Ortalama uyku süreleri yaklaşık aynı iken, melatonin kullanan grupta gece uyanma sayısı daha fazlaydı.
• 2. gün: Melatonin grubunun uykuya dalış süresi daha kısa iken, uyku süresinde artış görüldü. Melatonin grubundaki bireylerde erken uyanma görülmedi.
• 3. gün: Melatonin grubunda uykuya dalış süresi plasebo grubundan uzun sürdü, gece uyanma sayıları iki grup arasında farklılık göstermezken, plasebo grubunun %7'sinde erken uyanma durumu görüldü.

Bu çalışmada acil serviste çalışan doktorların shift sonrası uyku öncesi melatonin kullanmasının uyku kalitesi, kognitif fonksiyonları ve gerginlikleri üzerine etkisi olmadığı görüldü.

Kaynak:

1. Pouryaghoub G, Yazdi Z. Efficacy and hypnotic effects of melatonin in shift-work nurses: double-blind, placebo-controlled crossover trial. J Circadian Rhythms. 2008;6:10. Published 2008 Oct 29. doi:10.1186/1740-3391-6-10

2. Liira J, Verbeek JH, Costa G, Driscoll TR, Sallinen M, Isotalo LK, Ruotsalainen JH. Pharmacological interventions for sleepiness and sleep disturbances caused by shift work. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Aug 12;(8):CD009776. doi: 10.1002/14651858.CD009776.pub2. PMID: 25113164.

3.Wright SW, Lawrence LM, Wrenn KD, Haynes ML, Welch LW, Schlack HM. Randomized clinical trial of melatonin after night-shift work: efficacy and neuropsychologic effects. Ann Emerg Med. 1998 Sep;32(3 Pt 1):334-40. doi: 10.1016/s0196-0644(98)70010-1. PMID: 9737496.