Ustalık Gerektiren Hatıralar: Bibliyografi

Wan Shi Tong ve Jinoara, Last Air Bender

Zihin içinde bir dünyada, belki de hafıza sarayı içinde bir yeni odaya ihtiyacı olan insanlar için o odanın farklı bir döşemesini anlatmak üzeri geldim bugün.

Zihin sarayı, Sherlock gibi bir zekanın içinde kapıldı roman (dizi film) içinde bile büyük bir olay haline gelirken, dünya hafıza şampiyonları için önemli bir alan olmuştur. Legge ve arkadaşları tarafından yazılan bir makalede, anımsatıcı ve geri çağırıcı tekniklerin ailesel olarak gruplandırılması ile geliştirilmiş bu hafıza tekniğinden bahsedilmektedir.

Ben ise bu tekniğin bir başka noktasından bahsetmek istiyorum. Zihnimiz içinde yer alan kütüphaneden. En sevdiğin çizgi dizinin bile bir bölümünde geçen bu yapı, birilerinin dünyadaki her şeyi öğrenmek için kullandığı teknik olarak hayatımızın içinde yer almaktadır.

Bibliyograf; bir konu hakkında yayınlanan bilgilerin yer aldığı, etimolojik yapısı Eski Yunanca'daki kitap ve yazma köklerinden gelen bir kelimedir. Belirli bir konuda yer alan verilerin listelenmesi, yazar, eser, tercüman, cilt, yıl, yer gibi veriler ile yer alması sağlanan bir yapıdır. Bu listelemenin kuralları ile incelendiği bir bilim dalı olarak hayatımızdadır.

Keşfü'z-Zunun ile Katib Çelebi tarafından yapılmış o büyük çalışmadan günümüze doğru akıp gelen bir döngünün parçası olarak eserlerin listelenmesi bizim veriye ulaşmakta ve aktarmakta önemli bir niteliğimiz olarak yer almaktadır. Sadece eserin künyesini içeren basit yapılı bibliyografiler, eser hakkında bilgi veren tahlilli bibliyografiler, tertip ve tenkidleri içeren tenkidi bibliyografiler ile hayatımız içinde önemli bir yer tutar.

Ülkemizde 1935 yılından bu yana yayınlanan ve bütün kitap, broşlür, harita ve atlasların listelendiği üç ayda bir yenilenen Türkiye Makaleler Biblografyası milli olarak geliştirilmiş ve şu anda Milli Kütüphane bünyesinde hizmet veren bir sistem olarak hayatımızda yer almaktadır. 

Bu işi yapan ve aslında bizim için kütüphanelerin tozlu raflarındaki o verileri aklında tutan kişiye ise Bibliyogarf ismi verilir. Günümüzde biz bunları modern arama motorları yardımı ile internetin tozlu sayfaları arasında keşfetmeye çalışıyoruz ancak bu konuda da bir eğitimimiz yoksa sadece verilerin içinde boğulup doğru ve yanlışı ayırt edemeden dezenformatik bir deryada gezmeye devam ederiz.

Kitap şeklinde olmayan materyaller içinde farklı listeler mevcut;

• Diskografi: kaydedilmiş müzik listeleri
• Filmografi: filmlerin listelendiği yapı
• Webliografi: web siteleri için oluşturulmuş listeler
• Arakniografi: NASA araştırmacılarındna Andrew J. Butrica tarafından meydana getirilen ve site uzantılarının ve siteler hakkında kısa bilgilerin yer aldığı bir ağ

Bilimsel yayınlarda bir bilginin paylaşılmasında önemli bir yer tutan durumda verilerin paylaşımında kaynak gösterilmesidir. Referans makalelerin, deneylerin, kanunların paylaşılmasını sağlayan bu sistemler için belli programlar geliştirilmiş, kolay ulaşım ve anlaşılabilir yapı için ise çeşitli ortak kararlar meydana gelmiştir. Belli başlı kaynak gösterme kuralları ise:

• Vancouver sistemi: yazı içinde numara ile yazı sonunda veya sayfanın alt notu içerisinde destekleyici materyalin tanıtımını açıklayan sistemdir. Bu sistem içinde kaynaklar kısaltılarak verilir. Ayrıntılar için tıklayınız.
• Parantezli alıntılama: bu sistem genellikle Harvard stili referans kullanımı ile gerçekleştirilir. Yazının içinde sirküler kenarlı parantez ile referans gösterilen makale bilgisi yer almaktadır.  Yazar ismi, yıl, yazının ismi, derginin ismi, cilt, sayfa numarası gibi veriler içerir. Daha fazlası için tıklayınız. 

Ek bir açıklama: Bilimsel yayınlar hazırlanırken kullanılacak bir referans programına ihtiyaç duyulur. Birçok yazın programı bu referans sistemini kendisi gerçekleştirirken, bunun için ek bir program kullanmak yazın programı içinde bibliyografik indekslemeyi hızlandırmaktadır. Ücretsiz olarak kullanabileceğiz programlar:

• Mendeley : bilgisayara indirdiğiniz program ile yazı programızın birbiri ile eşlikli çalışmasını sağladıktan sonra, makaleleri kısa yoldan eklemek için tarayıcınıza eklenti kurmanız yeterli olacaktır.
• Zotero : masaüstü bir program yardımıyla düzenleme yapıp, yazın programı ile ilişkilendirebileceğiniz bir diğer programdır. Tarayıcı eklentisi ile işinizi hızlandırmaktadır.